Wie denkt dat arbeidsongevallen geen prominent thema meer hoeven te zijn, heeft deels gelijk. Bedrijven besteden de jongste decennia immers veel aandacht aan veiligheid en risicopreventie en de industrieën met hoge arbeidsrisico’s zijn fel uitgedund. Maar dat is slechts een kant van het verhaal. Een arbeidsongeval gaat immers over veel meer dan een fysiek letsel dat men tijdens de werkuren oploopt. Het gaat ook over de psychologische impact van een gebeurtenis op het werk die zowel bij rechtstreeks als onrechtstreeks betrokkenen blijft nazinderen en die invreet op hun welbevinden en functioneren. Daar wil POBOS, adviescentrum voor welzijn in organisaties, een antwoord op bieden met een specifieke dienstverlening.

Om dieper in te gaan op traumazorg na een arbeidsongeval is in eerste instantie een goed begrip vereist van wat onder die term ‘slachtoffer’ verstaan wordt. Dat lijkt immers vrij eenduidig, maar is dat in de realiteit niet.
Ter illustratie een concrete situatie: een werknemer valt op een bouwwerf van een stelling en belandt met diverse breuken in het ziekenhuis. Die is uiteraard het directe slachtoffer, maar ook een collega die getuige was van het ongeval, kan slachtoffer zijn. Dergelijke gebeurtenissen kunnen immers traumatiserend werken, angsten veroorzaken die de persoon in kwestie belemmeren om verder goed te functioneren. Ook voor de veiligheidscoördinator en de directe chef kan een soortgelijk ongeval een sterke impact uitoefenen. Hebben ze wel voldoende veiligheidsmaatregelen genomen? Hadden ze het ongeval kunnen voorkomen? POBOS biedt in dergelijke gevallen psychologische begeleiding aan.

Indirecte impact 

Belfius Insurance behoort tot de grote groep van bedrijven die van de dienstverlening van POBOS gebruik maakt. Niet alleen de werknemers, maar ook de klanten van de verzekeraar kunnen gratis gebruik maken van traumazorg. Case manager Marc Naesen licht toe: “Die service is niet gelinkt aan een of andere polis. Het komt erop neer dat de consulent het initiatief neemt om, wanneer hij vermoedt dat er zich een situatie voordoet waarbij de ondersteuning van POBOS nuttig kan zijn, de klant te wijzen op de mogelijkheden ervan. Het is dan aan de tussenpersoon zelf om contact op te nemen met POBOS.”
De gevallen van Belfius Insurance waar bijstand van POBOS verleend is, tonen aan dat traumazorg na een arbeidsongeval ook betrekking kan hebben op de omgeving: de echtgenote van een werknemer die is omgekomen bij een verkeersongeval, iemand die zijn collega van de ladder heeft zien vallen, een andere werknemer die getuige was van een verkeersongeval of iemand die het slachtoffer was van agressie.
“Ongevallen hebben met andere woorden op heel wat meer mensen een impact dan op de directe slachtoffers – en dat wordt in de bijstand ook zo erkend”, schetst Naesen. Het is belangrijk dat ook de werkgevers dat inzien én voorzien in een vangnet dat mensen opnieuw vertrouwen geeft en vermijdt dat angsten, twijfels of spanningen te lang blijven sluimeren. Want in dat geval worden de problemen alleen maar groter, met mogelijke gevolgen voor het professionele functioneren van de betrokkenen.

Belang van perceptie

Maar het hoeft zelfs niet eens over een ‘echt’ ongeval te gaan. Soms is het schokkende effect immers niet het gevolg van wat er effectief gebeurt, maar van hoe mensen een bepaalde situatie ervaren en erop reageren. Dat is zeker het geval in een werkomgeving met grote verantwoordelijkheid en een werkomgeving waar mensenlevens op het spel staan, zoals bij de luchtverkeersleiders van skeyes. In die context waar kleine gebeurtenissen desastreuze gevolgen kunnen hebben, kan het zich realiseren wat er fout had kunnen lopen, een zware impact uitoefenen. De voormalige CISM-coördinator bij de luchtverkeersleiding skeyes, illustreert dat: “Bijvoorbeeld een onweer, een haperende telefoonverbinding of een beeldscherm dat uitvalt, kunnen extra stress veroorzaken en soms zelfs een traumatisch effect hebben door de mogelijke gevolgen”, schetst hij.
Het is volgens hem belangrijk dat het bedrijfsmanagement erkent dat niet alleen gebeurtenissen, maar ook perceptie ernstige psychologische stress kan veroorzaken. Om het met een situatie uit een andere sector te illustreren: wanneer een persoon met een kap op een bank binnenkomt, kan dat bij sommigen psychologisch sterk inwerken.
Skeyes richtte een CISM-team op (Critical Incident Stress Management Team) dat bestaat uit 18 speciaal opgeleide werknemers die klaar staan om collega’s psychologische eerste hulp te bieden na een gebeurtenis die als schokkend ervaren werd. "Dit concept van collega’s die collega’s ondersteunen is al zeer efficiënt gebleken. Het is volledig complementair met de professionele ondersteuning die POBOS ons geeft. Deze vorm van ‘peer-support’ en de diensten van POBOS zijn beide essentiële stukken van ons zorgbeleid, dat een en/en-verhaal is: een gedeelte kunnen we zelf, maar die professionele omkadering is wel noodzakelijk.”

Overval

Ook schoenwinkelketen Brantano werkt al geruime tijd samen met POBOS, en moet niet overtuigd worden van de meerwaarde ervan: “Als het gaat over individuele traumazorg, heb je specialisten nodig, en die hebben we niet in huis. We hebben intern wel een ombudsdienst die zaken kan opvangen en ook de hr-dienst kan tot op zekere hoogte een sociale rol vervullen. Daarnaast levert ook de preventiedienst zeer zinvol werk, maar die focust toch vooral op het collectieve welbevinden en algemene veiligheid. Voor de puur individuele aanpak verwijzen we door naar de specialisten van POBOS. Dat heeft bovendien het voordeel dat de discretie altijd gegarandeerd blijft, aangezien er geen tussenstap langs de werkgever moet worden gemaakt. We afficheren de dienstverlening van POBOS in onze winkels en beschikken tevens over enkele trainers die op de mogelijkheden van de hulpverlening van POBOS wijzen.” 
Brantano wordt wel eens geconfronteerd met agressie en overvallen in zijn winkels. Zeer zelden gaat het daarbij over goed voorbereide, professionele raids – daarvoor is er te weinig cash aanwezig. “Het gaat meestal over plaatselijke probleemgevallen, die bijvoorbeeld drugsverslaafd zijn en dringend geld nodig hebben en dan maar een winkel overvallen”. “Maar dat maakt het trauma voor de betrokken werknemers er natuurlijk niet minder op.”

Huisartsen inschakelen

Mede daarom start POBOS een campagne die gericht is naar huisartsen. De vertrouwensband tussen de patiënt en zijn huisarts is doorgaans immers sterk en bijgevolg vormt de huisartsenpraktijk een zeer geschikt doorverwijzingskanaal voor traumazorg na een arbeidsongeval.
Hoewel Luc Hoorens, huisarts uit Deurle, erkent dat er zeker nog terughoudendheid bestaat, ziet hij toch een algemene trend naar meer openheid tegenover psychologische hulp. Mensen worden sneller doorgestuurd naar een psycholoog. Dat leidt logischerwijze ook tot meer aandacht voor traumazorg.
Maar dat schept ook problemen, ervaart hij: “Voor een consultatie bij psychologen geldt vaak een wachttijd van minstens twee weken. Er moet dan ook eerst een intakegesprek worden georganiseerd. Een hulpverlening die korter op de bal speelt, is zeker in het geval van traumazorg, wenselijk.” Luc Hoorens was van meet af aan gewonnen voor de specifieke methodiek van POBOS, die snelle bereikbaarheid nastreeft en laagdrempelig is.
"Christian Agneessens, de zaakvoerder van POBOS, sprak me daar een tweetal jaar geleden al over aan, toen het nog om een vaag idee ging. Ik heb hem laten verstaan dat de beroepsorganisaties van huisartsen een dergelijk instrument voor traumazorg volgens mij met open armen zullen ontvangen, want het vult een leemte”, gelooft Luc Hoorens. 
De huisarts heeft de context van arbeidsongevallen gedurende zijn 30-jarige dokterspraktijk zien evolueren: “Fysieke trauma’s als gevolg van een arbeidsongeval zijn de voorbije 30 jaar drastisch verminderd. De bedrijven hebben op het vlak van veiligheid duidelijk inspanningen geleverd. De jongste jaren word ik in mijn praktijk meer en meer geconfronteerd met patiënten met stress-symptomen die rechtstreeks gerelateerd zijn aan het werk. Het gaat dan zowel over algemene werkstress als over stress als gevolg van spanningen en conflicten op de werkvloer: situaties van naijver, pestgedrag,... Ook dan is de stap naar een psycholoog zinvol. Dergelijke situaties mogen immers niet te lang aanslepen en bovendien is de vertrouwenspersoon op het werk niet altijd in die richting geschoold. Het is voor huisartsen dus belangrijk dat ze hun patiënten kunnen doorverwijzen naar snelle en gespecialiseerde hulp.”